Eduterapeutica. Specjalne potrzeby edukacyjne: dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia Klasy 1-3 – NOWOŚĆ
Przedstawiamy Państwu program dla uczniów klas 1-3 ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się jako NOWOŚĆ w naszej ofercie: Eduterapeutica. Specjalne potrzeby edukacyjne: dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia, dostępny na naszym sklepie:
Poza standardowymi elementami takimi jak: ćwiczenia multimedialne, karty pracy i poradnik metodyczny stworzone zostały zupełnie nowe elementy wspomagające pracę z uczniami.
Powstały dwie gry, które były testowane wśród uczniów klas 1-3 z dysfunkcjami: gra Pajacyk – wielkoformatowa gra do pracy z grupą oraz gra Figu-miku do pracy grupowej i indywidualnej.
Zespół specyficznych trudności w uczeniu się uogólniając nazywamy dysleksją rozwojową i dyskalkulią lub czasem w najszerszym rozumieniu dysleksją. Obejmuje on szereg dyskretnych zaburzeń rozwojowych, które w konsekwencji stanowić mogą znaczącą przeszkodę dla osiągania sukcesu w nauce przez uczniów. Termin specyficzne trudności w uczeniu się podkreśla, że występują one u dzieci o prawidłowej inteligencji i obejmuje zaburzenia procesów uczenia się pisania, czytania i liczenia.
Trudności w czytaniu i pisaniu mogą występować w trzech formach, w postaci izolowanej lub złożonej, gdy mamy do czynienia z deficytami we wszystkich trzech obszarach. Należą do nich:
• Dysleksja (w wąskim rozumieniu) – trudności w czytaniu
• Dysortografia – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni
• Dysgrafia – trudności z opanowaniem czytelnego graficznie pisania
Zazwyczaj mamy do czynienia z pewnym układem powiązanych objawów, który jest uwarunkowany zaburzeniami określonych, prostszych rozwojowo funkcji takich jak percepcja, procesy uwagi, zaburzenia sensoryczne.
U podstaw dysleksji rozwojowej leżą zaburzenia w funkcjonowaniu analizatora wzrokowego i/lub słuchowego. Zaburzenia percepcji wzrokowej ujawniają się przede wszystkim w trudności różnicowania wzrokowego – dzieci z dysleksją mają problemy z zapamiętywaniem i odtwarzaniem postrzeganego wcześniej obrazu. Ich rysunki są ubogie w treści, schematyczne, często powielają opracowane wzory. Dzieci z dysleksją mają także trudności z odwzorowywaniem układów przestrzennych – budowane przez nie konstrukcje z klocków są prymitywne, kłopot sprawia im odtwarzanie bardziej skomplikowanych struktur. Zaburzenia percepcji wzrokowej wyrażają się także poprzez nieumiejętność różnicowania liter o podobnym kształcie (np. l – ł – t) oraz mylenie liter o podobnym kształcie, ale zróżnicowanym położeniu elementów (np. p – g, b – d). Dzieci z dysleksją często przestawiają kolejność liter w podobnych wyrazach (np. palma i lampa odczytywane jest tak samo) a także mają problem ze stałością spostrzegania (np. dziecko czytając kilka razy ten sam wyraz, za każdym razem będzie głoskowało go na nowo). Zaburzenia spostrzegania mogą wyrażać się również poprzez zaburzenia orientacji przestrzennej, niewłaściwe zagospodarowanie przestrzeni przy rysowaniu, zakłócenia percepcji wielkości rysowanych przedmiotów. Trudności ujawniają się także w zakresie pisowni – w dysleksji obserwuje się pomijanie znaków diakrytycznych (kropek, ogonków, kresek), mylenie podczas pisania liter podobnych pod względem graficznym, opuszczanie liter lub cząstek wyrazów, liczne błędy ortograficzne. Występują ponadto problemy z odwzorowaniem figur geometrycznych, znaków graficznych, cyfr oraz pojawia się pismo zwierciadlane (np. E – 3). Dzieci z dysleksją mają także duże kłopoty z zapisywaniem małych i wielkich liter, z używaniem znaków interpunkcyjnych (zapominają lub wstawiają je w miejscu nietypowym), opuszczaniem lub dopisywaniem liter. Często zdarzają się także błędy w zapisie i – j (np. iest – jest), u – ł (np. gupi – głupi), ą/ę-om/em – on/en – oł/eł (np. tęperamęt) i zmiękczeniach (np. śano – siano). Zaburzenia funkcji słuchowych polegają na problemach z analizą i syntezą słuchową. Dzieci z takimi zaburzeniami dobrze słyszą, lecz mają trudności w różnicowaniu dźwięków (np. s, z, c, sz, cz, ż) oraz w wyodrębnianiu dźwięków z dłuższego strumienia mowy (zdanie lub dłuższa wypowiedź) co wiąże się z gorszym zapamiętywaniem nowych słów. U dzieci z zaburzoną percepcją słuchową gorzej funkcjonuje także pamięć słuchowa (zdolność zapamiętywania bodźców słuchowych) co wraz z osłabioną koncentracją uwagi na bodźcach dźwiękowych powoduje kłopoty z zapamiętaniem wierszyków i słów piosenek oraz trudności w pisaniu ze słuchu. W nauce czytania obserwuje się bardzo długi okres literowania i problem z przejściem do etapu sylabicznego, a następnie całościowego odczytywania słów. Skutkuje to m.in. wydłużeniem tempa czytania, usztywnieniem ciała w trakcie czytania a nawet niekontrolowanymi ruchami. Dzieci z zaburzeniami w procesie analizy i syntezy słuchowej mogą mieć także trudności w zadaniach wymagających dźwiękowej analizy słowa bez obrazu graficznego – np. podczas rozpoznawania głoski na początku i na końcu wyrazu, w trakcie różnicowania głosek podobnych dźwiękowo (np. półka – bułka) oraz w dzieleniu słowa na głoski i tworzeniu sylab z głosek. Dzieci z dysleksją podczas czytania często nie uwzględniają znaków przestankowych, opuszczają litery/sylaby, mylą wyrazy o podobnym brzmieniu lub nie rozumieją przeczytanych treści. W zakresie wypowiadania się zauważyć można ubogie słownictwo, zniekształcanie wyrazów mało znanych, agramatyzmy oraz opóźnienia i zaburzenia mowy.
U dzieci z dysleksją rozwojową obserwuje się także poważne zaburzenia w zakresie rozwoju ruchowego. Dzieci te niechętnie rysują, a ich prace są schematyczne, pozbawione szczegółów, nieatrakcyjne. Podczas rysowania lub pisania widać zły uchwyt narzędzia, co powoduje nadmierne napięcie mięśni prowadzące do zmęczenia. Natomiast zbyt małe napięcie mięśniowe generuje kłopoty z wycinaniem i dłuższym utrzymaniem ołówka w ręce. Wszystko to pogłębia niesprawności manualne oraz wydłuża tempo ćwiczenia (powolne i mało precyzyjne ruchy, duże napięcie mięśniowe). Dzieci z zaburzeniami w sferze ruchowej prezentują prace o znacznie obniżonym poziomie graficznym, niestaranne pismo, niekształtne litery, wykraczanie poza liniaturę.
Dysleksja jako zespół specyficznych trudności w nauce czytania i pisania prowadzi do występowania problemów na każdym etapie nauczania i w każdym obszarze przedmiotowym.
Edukacja polonistyczna:
– wolne tempo czytania;
– trudności ze zrozumieniem i zapamiętaniem czytanego tekstu;
– niechęć do czytania długich tekstów;
– błędy ortograficzne;
– trudności w organizacji tekstu;
– błędy gramatyczne;
– pismo fragmentami trudne do odczytania.
Edukacja matematyczna:
– trudności z rozwiązywaniem zadań tekstowych (odczytanie i zrozumienie treści zadania);
– mylenie cyfr podobnych graficznie;
– niezamierzona zmiana kolejności cyfr w liczbach;
– kłopot z zapamiętaniem tabliczki mnożenia;
– brak wyobraźni przestrzennej oraz trudności w zapamiętywaniu kształtu figur i kątów, zmiany kierunku w rysunkach;
– mylenie znaków nierówności;
– nieprawidłowa organizacja przestrzenna zapisu działań matematycznych.
Język obcy:
– trudności z budowaniem słownych wypowiedzi, z zapamiętywaniem słówek, z odróżnianiem podobnych wyrazów, z prawidłową wymową, z rozumieniem i zapamiętywaniem tekstu mówionego czy odsłuchiwanego z taśmy;
– trudności z poprawnym pisaniem mimo dobrych wypowiedzi ustnych;
– kłopoty z zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej.
Edukacja przyrodnicza:
– kłopoty z posługiwaniem się mapą i schematem
– orientacja na mapie lub rysunku, zapamiętywanie kierunków;
– kłopoty z zapamiętywaniem i zapisem ciągów zdarzeń;
– trudności z zapamiętywaniem nazw i terminologii.
Edukacja historyczna i społeczna:
– trudności z prawidłowym odtwarzaniem dat, chronologią wydarzeń;
– trudności z orientacją na mapach historycznych;
– kłopoty z zapamiętywaniem nazwisk i nazw.
Wychowanie fizyczne:
– brak orientacji w schemacie własnego ciała;
– nieumiejętność prawidłowego wykonywania poleceń;
– kłopoty z orientacją w przestrzeni;
– trudności z opanowaniem układów gimnastycznych (sekwencje ruchowe zorganizowane w czasie i w przestrzeni);
– trudności w bieganiu, ćwiczeniach równoważnych;
– niechęć do uprawiania sportów wymagających dobrego poczucia równowagi;
– trudności w opanowaniu gier z użyciem piłki.
Zajęcia techniczne/plastyczne/muzyczne:
– kłopoty z majsterkowaniem, lepieniem, wycinaniem, szyciem;
– trudności z czytaniem i zapisywaniem nut;
– kłopoty z organizacją przestrzenną prac plastycznych.
Jednak uczniowie z dysleksją mają nie tylko specyficzne trudności i problemy szkolne. Warto spojrzeć na nich również inaczej – skupiając się na ich talentach, zdolnościach i umiejętnościach, które można z powodzeniem wykorzystać zarówno do dowartościowania ucznia z dysleksją, jak i do przezwyciężenia jego problemów.
Mocne strony ucznia z dysleksją to m.in.:
1. Zdolności lub talent artystyczny.
2. Zdolności wzrokowe oraz przestrzenne, przydatne w takich dziedzinach jak matematyka lub inżynieria. 3. Twórcze, nietuzinkowe, niekonwencjonalne myślenie.
4. Krytyczne myślenie.
5. Kreatywność, innowacyjność, wyobraźnia.
6. Intuicyjne odnajdywanie właściwej drogi i trafnych rozwiązań.
7. Umiejętność szybkiego wyciągania wniosków.
8. Zdolność widzenia ogólnego – całościowego spojrzenia na sprawy oraz holistycznego spojrzenia na świat2.
9. Zauważanie nietypowych skojarzeń i połączeń.
10. Odnajdywanie niekonwencjonalnych rozwiązań.
11. Dobre zdolności oratorskie i werbalne.
12. Umiejętność konstruowania trójwymiarowych obrazów przy pomocy specjalistycznych programów komputerowych.
13. Zdolności do umysłowego przearanżowywania wzorów i informacji (co ma znaczenie np. podczas projektowania); myślenie i postrzeganie wzrokowo-przestrzenne.
14. Umiejętności kinestetyczne (zwłaszcza jeśli chodzi o duże ruchy, bowiem z ruchami precyzyjnymi często jest problem).
15. Wyczucie kolorów.
Trudności w uczeniu się matematyki (dyskalkulia) definiowane są jako brak adekwatnego do wieku poziomu biegłości w procesach matematycznych pomimo inteligencji w normie, sprzyjających warunków edukacyjnych, braku zaburzeń emocjonalnych i odpowiedniego poziomu motywacji do nauki1. Podobnie jak w wypadku dysleksji, z uwagi na zróżnicowanie populacji uczniów z dysleksją, na potrzeby terapeutyczne wyróżnia się kilka podtypów tego zaburzenia rozwoju. Skuteczne oddziaływania rewalidacyjne związane są z dokładnym rozpoznaniem deficytów w obrębie podstawowych rozwojowo funkcji, analogicznie jak w wypadku dysleksji z dodatkowym uwzględnieniem zaburzeń organizacji procesów poznawczych typowych dla określonych etapów rozwoju – przedoperacyjnego, operacji konkretnych i formalnych.
Obserwując funkcjonowanie dziecka z dyskalkulią w codziennym życiu zauważyć możemy szereg systematycznie powracających elementów składających się na omawiane zaburzenie:
• pomijanie, zniekształcanie i błędne podmienianie znaków matematycznych w zapisie wzorów i działań; • trudności w tworzeniu i odczytywaniu informacji zawartych w grafach, rysunkach i schematach;
• trudności w kreśleniu figur geometrycznych oraz w ich różnicowaniu;
• mylenie cyfr i znaków matematycznych o podobnym wyglądzie graficznym oraz stosowanie ich lustrzanego zapisu;
• nieprawidłowości w określaniu stosunków przestrzennych i stosowaniu pojęć pozwalających porównywać miary i wielkości;
• trudności w przekształcaniu wzorów, ułamków i liczb;
• błędy w zapisie liczb wielocyfrowych, szczególnie zawierających dużą ilość cyfr jednakowych;
• trudności lub niezdolność do wykonywania obliczeń pamięciowych (w oderwaniu od danych skonkretyzowanych);
• niezdolność lub ograniczoną zdolność do myślenia logicznego opartego o wnioskowanie i analogię.
Korygowanie i kompensowanie – czyli terapia pedagogiczna
Terapia pedagogiczna to oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji. Zmierza ona do spowodowania pozytywnych zmian w zakresie sfery poznawczej i emocjonalno-motywacyjnej oraz w strukturze wiedzy i umiejętności szkolnych dziecka. Terapia pedagogiczna, zwana również czasem zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi, to specjalistyczna procedura, ukierunkowana nie tyle na UCZENIE, co na likwidowanie lub choć minimalizowanie niepowodzeń szkolnych związanych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Cel ten można osiągnąć oddziałując zarówno na przyczyny, jak i na przejawy trudności szkolnych ucznia. Terapia pedagogiczna to długotrwały szereg zmian – biorą w niej udział dwie strony: uczniowie z trudnościami w uczeniu się oraz nauczyciel-terapeuta, będący specjalistą przeszkolonym w zakresie prowadzenia tego rodzaju zajęć. Omawiany proces powinien być celowy, pozytywny i twórczy, odbywać się regularnie, zmierzać nie tylko ku korekcji i kompensacji, ale przede wszystkim ku stworzeniu jak najlepszych warunków do wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, również dzięki pełnej akceptacji i wiary w siły ucznia atmosferze na zajęciach oraz postawie nauczyciela-terapeuty.
Terapię pedagogiczną zawsze należy rozpocząć całościową diagnozą ucznia, który na te zajęcia został skierowany. Jest ona niezbędna, by móc stwierdzić, które funkcje są zaburzone – oraz w jakim stopniu (te funkcje będą musiały być poddane korekcji) – a które działają prawidłowo (na tych będzie można oprzeć pracę). Diagnozę powinno się postawić na podstawie obserwacji zachowania ucznia, jego sposobu pracy, oceny jego wytworów oraz wykonania zadań, rozmowy z nim. Warto także porozmawiać z nauczycielami ucznia, jego wychowawcą oraz rodzicami. Ocenie należy poddać umiejętności bezpośrednio związane z radzeniem sobie z nauką (np. percepcja wzrokowa, percepcja słuchowa, koordynacja wzrokowo-słuchowo-ruchowa, motoryka mała i duża, grafomotoryka, lateralizacja i orientacja w schemacie ciała oraz w przestrzeni, słuch fonematyczny), kompetencje w zakresie pisania, czytania, poprawność zachodzenia procesów myślowych oraz umiejętności związane w sposób pośredni z procesem nauki, ale mające na nią niebagatelny wpływ, czyli np. zdolność skupienia i koncentracji uwagi, podejście do sytuacji problemowych oraz trudnych, charakter i osobowość ucznia, stosunek do pracy, rozwój społeczny i emocjonalny, zdolność, sposób i chęć komunikowania się z innymi (z nauczycielem, z innymi uczestnikami terapii), samoocena i wiara we własne siły.
Zasady terapii pedagogicznej:
1. Zasada indywidualizacji.
2. Zasada systematyczności.
3. Zasada małych kroków oraz stopniowania trudności.
4. Zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego.
5. Zasada łączenia korekcji z kompensacją.
6. Zasada życzliwości.
Każde dziecko, u którego zostanie stwierdzona dysleksja rozwojowa, należy skierować na terapię pedagogiczną (przy czym zajęcia trzeba zaplanować na przynajmniej 2-3 godziny w tygodniu). I to właśnie szkoła powinna zagwarantować możliwość uczestniczenia w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych. Jeśli jednak z jakichś powodów terapia pedagogiczna w szkole się nie odbywa, warto, by nauczyciel pracujący z uczniem z dysleksją poznał parę zadań i ćwiczeń, które – choć tak często są wykorzystywane na terapii pedagogicznej – z powodzeniem mogą również być pomocne podczas zajęć typowo szkolnych (często są przez nauczycieli rzeczywiście stosowane w takich okolicznościach).
Do przykładowych ćwiczeń należą:
• odtwarzanie struktur rytmicznych przez klaskanie lub uderzanie piąstką w miękki woreczek, jak i przy pomocy klocków lub rysowanych elementów (np. kresek);
• porównywanie do siebie dwóch różnych melodii (szybka – wolna, wesoła – smutna);
• stosowanie takich urozmaiceń jak rebusy, zagadki, memo obrazkowo-wyrazowe, rozsypanki, puzzle, scrabble, krzyżówki;
• uzupełnianie luk wyrazowych w ciekawych lub zabawnych (i niedługich!) tekstach;
• używanie kolorów/podkreśleń/specjalnych oznaczeń dla zaznaczania reguł ortograficznych lub gramatycznych;
• odgadywanie dźwięków, dobieranie obrazków do usłyszanych dźwięków;
• uzupełnianie luk literowych lub sylabowych w wyrazach;
• układanie wyrazów z sylab (także na zasadzie rozsypanki);
• dzielenie tekstu do przeczytania na krótsze części (dla ułatwienia zadania);
• rozpoznawanie cech różniących dwa wyrazy;
• odszukiwanie w tekście lub rozsypance wyrazowej takich samych lub podobnych do siebie wyrazów (mających taką samą sylabę w sobie, zaczynających się na tę samą literę, mających taką samą końcówkę itp.);
• zabawa w „co by było, gdyby”, w wymienianie jak największej liczby wyrazów/słów takich samych pod jakimś względem, tworzenie jak największej liczby wyrazów z jednego długiego itp.
Należy pamiętać, że każde udane zachęcenie ucznia z dysleksją do napisania lub narysowania czegoś lub do przeczytania jakiegoś tekstu to nie tylko mała nauczycielska wygrana, ale także kolejny krok ucznia do osiągnięcia szkolnego sukcesu. Warto więc sprawić, by droga ta była jak najprzyjemniejsza i możliwie najmniej stresująca.
